Bezsenność – skuteczna terapia poznawczo-behawioralna
Wg obowiązującej w Polsce Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania – ICD – 10 wyszczególniamy nieorganiczne oraz organiczne zaburzenia snu. Wśród pierwszej z danych grup znajduje się interesująca nas bezsenność nieorganiczna (F 51.0). Aby móc stwierdzić jej występowanie konieczne jest stwierdzenie poniższych warunków:
– zgłaszanie problemów z zasypianiem, utrzymaniem snu bądź złą jego jakością;
– doświadczanie danych trudności co najmniej 3 razy w tygodniu, przez minimum miesiąc;
– „martwienie się z powodu bezsenności i nadmierna obawa dotycząca skutków tego stanu, w dzień i w nocy”;
– niewystarczająca ilość i/bądź jakość snu skutkuje u osoby znacznym napięciem czy zaburzeniem jej normalnego funkcjonowania w sferze społecznej oraz zawodowej (ICD 10, 2000, s. 156).
Bezsenność nieorganiczną rozpoznać można również, gdy współwystępuje z innymi objawami psychopatologicznymi – np. natręctwami czy depresją. Koniecznym jest jednak, by była główną dolegliwością lub na skutek przewlekłości i nasilenia pacjent uważa ją za podstawowy problem.
Badania prowadzone w Polsce, w 2013 roku wskazały objawy bezsenności u 30-50 % respondentów (Skalski M., 2014).
Wg kryterium czasowego wyróżniamy trzy rodzaje bezsenności:
• przygodną – występującą kilka nocy;
• krótkotrwałą – trwającą do 3 tygodni;
• przewlekłą – utrzymującą się dłużej niż 4 tygodnie.
W zależności której doświadczać będzie pacjent, inne będzie zalecane postępowanie lecznicze. Gdy mamy do czynienia
z dwoma pierwszymi rodzajami bezsenności (przygodną lub krótkotrwałą), podstawowe standardy leczenia wskazują
na włączenie farmakoterapii – leczenia lekami nasennymi oraz przekazanie pacjentowi informacji dotyczących zasad higieny snu. W sytuacji bezsenności przewlekłej, podstawową metodę stanowi terapia poznawczo-behawioralna, niekiedy wspomagana niewielkimi dawkami leków przeciwdepresyjnych o działaniu uspokajającym (Skalski M., 2014).
Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności przewlekłej stanowi połączenie technik behawioralnych i poznawczych, dające jak dotychczas największą skuteczność w leczeniu danego zaburzenia snu. Spośród technik behawioralnych pacjent zapoznawany jest m. in. z takimi technikami, jak:zasady higieny snu, kontrola bodźców, restrykcja snu czy techniki relaksacyjne. Wdrażane techniki poznawcze (np. psychoedukacja, myślenie paradoksalne, restrukturyzacja poznawcza) mają zaś na celu modyfikację dysfunkcjonalnych przekonań osoby dotyczących snu.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna bezsenności przewlekłej może przybierać formę indywidualną bądź grupową. Na jej program składa się od 6 do 8 sesji terapeutycznych, trwających 60-90 min., raz w tygodniu. Na spotkaniach uczestnicy zazwyczaj zapoznawani są z określoną techniką terapeutyczną, omawiają wyniki pracy własnej podejmowanej między „zajęciami”.
Dokonana metaanaliza badań dotyczących skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej bezsenności ujawniła „(…) poprawę parametrów snu u 70-80 % osób z bezsennością”(Fornal-Pawłowska M., Szelenberger W.,2013, s.270), zarówno w leczeniu bezsenności pierwotnej, jak i współwystępującej. Trwałość uzyskanej za jej przyczyną poprawy utrzymywała się dłużej od zastosowanego leczenia agonistami receptora benzodiazepinowego. Potwierdziły to wyniki polskich badań pacjentów Poradni Leczenia Zaburzeń Snu przy Katedrze i Klinice Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (2006-2010) (Fornal-Pawłowska M., Szelenberger W.,2013; Fornal-Pawłowska M., Androsiuk K., Walacik E.,2008). Badania prowadzone w klinice położonej na zachodzie Szkocji, doniosły także, iż spośród pacjentów zażywających leki nasenne w momencie rozpoczęcia psychoterapii poznawczo-behawioralnej bezsenności przewlekłej, 84% po roku od ukończenia terapii, nie korzystało z farmakoterapii (Espie C. A., Inglis S. J., Harvey L.,2001, s. 64, Espie C. A., Inglis S. J., Tessier S., Harvey L.,2001, s. 55, 57).
Beata Krakowska
Piśmiennictwo
Espie C. A., Inglis S. J., Harvey L. (2001) Predicting Clinically Significant Response to Cognitive Behavior Therapy for Chronic Insomnia in General Medical Practice: Analyses of Outcome Data at 12 Months Posttreatment W: Journal of Consulting and Clinical Psychology 2001; 69( l): 58-66
Espie C. A., Inglis S. J., Tessier S., Harvey L. (2001) The clinical effectiveness of cognitive behaviour therapy for chronic insomnia: implementation and evaluation of a steep clinic in general medical practice W: Behaviour Research and Therapy 2001; (39): 45–60
Fornal-Pawłowska M., Androsiuk K., Walacik E. (2008) Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu bezsenności przewlekłej W: Sen 2008; 8(1): 1-9.
Fornal-Pawłowska M., Szelenberger W. (2013) Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu bezsenności przewlekłej W: Psychiatria polska 2013 XLVII(2): 269-279.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD – 10 (2000) Kraków-Warszawa: „Vesalius”
Popiel A., Pragłowska E. (2008) Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka.Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat
Skalski M. (2014) Bezsenność – patogeneza i leczenie W: Kosmos 2014; 63(2): 233-243.